Historia - Biblioteka Narodowa

EN

Historia

Zbiory ikonograficzne to w znacznej mierze spuścizna bibliotek i kolekcji powstałych w kraju w XVIII wieku i na emigracji po powstaniu listopadowym. Najcenniejszy zespół pochodził z Biblioteki Publicznej Załuskich Zwanej. Kolekcja rycin zgromadzona w wyniku zabiegów i wydatkowania znacznych funduszy braci Załuskich: Andrzeja Stanisława (1695–1758) – biskupa płockiego i krakowskiego, kanclerza wielkiego koronnego oraz Józefa Andrzeja (1702–1774), referendarza wielkiego koronnego, została wzbogacona zbiorem rycin biblioteki żółkiewskiej Jakuba Sobieskiego – wojewody bełskiego i ruskiego. Na rozkaz Katarzyny II wywieziona w 1795 roku, po upadku insurekcji kościuszkowskiej, do Petersburga liczyła ponad 24 000 pozycji. Na mocy traktatu ryskiego do kraju powróciło jedynie niewiele ponad 13 000.

Zbiory Biblioteki Narodowej powiększono również o cenne kolekcje powstałe na emigracji: rapperswilską przywiezioną w 1927 roku i batignolską. Pierwsza z nich, obejmująca zbiory Muzeum Narodowego Polskiego w Rapperswilu to ponad 22 000 grafik i rysunków oraz ok. 9000 fotografii. Druga, licząca ponad 3000 rycin z Biblioteki Szkoły Narodowej Polskiej na Batignolles w Paryżu, dotarła do Biblioteki Narodowej w 1929 roku W 1936 roku nabyto od rodziny J. I. Kraszewskiego kolekcję rycin, rysunków i fotografii pisarza, w tym 1430 rysunków autorstwa samego Kraszewskiego.

Kupno archiwum Zamojskich z Podzamcza wzbogaciło oddział graficzny o teki i albumy z rysunkami i planami architektonicznymi, m.in. 84 rysunki Christiana Piotra Aignera (1756–1841). W 1932 roku prezydent Ignacy Mościcki przekazał Bibliotece Narodowej jako depozyt wieczysty, ofiarowaną Rzeczypospolitej przez Adama Branickiego, Bibliotekę Wilanowską.

W czerwcu 1939 roku określono profil gromadzenia zbiorów graficznych. Początkowo zbiory BN mieściły się w Szkole Głównej Handlowej przy ul. Rakowieckiej 6, w Centralnej Bibliotece Wojskowej (w gmachu Generalnego Inspektoratu Sił Zbrojnych przy Alejach Ujazdowskich 1) oraz w Pałacu Potockich przy Krakowskim Przedmieściu 32. Stan zbiorów graficznych na dzień 31 lipca 1939 r. wynosił: 74 041 grafik, 5465 rysunków, 17 793 fotografii, 122 albumów, 871 kliszy, 128 obrazów, 35 varii, łącznie 98 455 obiektów.

W sierpniu 1939 roku we wszystkich oddziałach BN pakowano zbiory w celu ich ukrycia w Fortach Sokolnickiego i Legionów oraz w piwnicach gmachów, w których się znajdowały. We wrześniu spłonął gmach Centralnej Biblioteki Wojskowej – zdołano uratować zaledwie znikomą część zbiorów rapperswilskich. Także skrzynie złożone w Forcie Legionów zostały w czasie obrony Warszawy częściowo rozbite i zniszczone. Ocalałe zbiory zwieziono w grudniu do Pałacu Potockich. Gmach ten dotkliwie ucierpiał w czasie obrony miasta. Przedstawiciele hitlerowskiego Sonderkommission, m.in. w osobie dr. Krausa, antykwariusza wiedeńskiego, zabrali w grudniu 1939 roku ponad 400 pergaminowych kodeksów z Biblioteki Załuskich oraz 84 rysunki Aignera. Zbiory ikonograficzne podzieliły los innych zbiorów specjalnych, przechowywanych w Oddziale III tzw. Staatsbibliothek Warschau, utworzonej z trzech bibliotek: Narodowej, Uniwersyteckiej i Krasińskich. Oddział III, obejmujący zbiory specjalne, mieścił się w Bibliotece Krasińskich przy ul. Okólnik 9. W czasie powstania warszawskiego zostało zburzone 4 i 3 piętro gmachu. W październiku specjalne brygady podpalaczy – Brandkommando – roznieciły w Bibliotece pożar, który niemal doszczętnie zniszczył zbiory. Spłonęło ponad 100 tys. rycin i rysunków oraz inwentarze i katalogi zbiorów. W dniach 3-4 września Obersturmfűhrer Arnhard zabrał, przechowywaną w gmachu przy ul. Rakowieckiej 6, kolekcję wilanowską i ukryte w skarbcu rękopisy. Z pożogi wojennej ocalały: z kolekcji rapperswilskiej staloryty Antoniego Oleszczyńskiego z cyklu Rozmaitości Polskie oraz ok. 100 rycin artystów rosyjskich przedstawiających w ujęciu satyrycznym wyprawę Napoleona na Moskwę. Z rysunków Teofila Kwiatkowskiego ocalały dwa portrety Fryderyka Chopina. Z Fischhorn w Austrii powróciła niemal w całości rewindykowana kolekcja wilanowska. Na własność BN przeszła część zachowanej Biblioteki Krasińskich oraz zbiory Czetwertyńskich. Z Cieplic przywieziono zabezpieczone zbiory Schaffgotschów. Ze spuścizny po Zenonie Przesmyckim wpłynęły do BN rysunki, ryciny i fotografie Cypriana Norwida.