Paderewski: pianista, premier, patriota - Biblioteka Narodowa

EN

Paderewski: pianista, premier, patriota

Autor: Janusz Drzewucki

Jest – obok Józefa Piłsudskiego i Romana Dmowskiego – jednym z trzech twórców naszej niepodległości. Jako premier rządu polskiego i minister spraw zagranicznych w czerwcu 1919 roku podpisywał traktat wersalski. Wcześniej jednak dotarł do prezydenta Stanów Zjednoczonych Woodrowa Wilsona i przekonał go do idei utworzenia państwa polskiego. Działania Paderewskiego przyczyniły się do tego, że prezydent Wilson wystosował orędzie, w którym postawił ultimatum, iż USA podpiszą traktat wersalski, jeżeli zostanie w nim  zagwarantowana niepodległość Polski. Pod wpływem tego stanowiska kilka miesięcy po wystąpieniu Wilsona podobną deklarację złożyły rządy Wielkiej Brytanii, Francji oraz Włoch.

Zdjęcie Paderewskiego

Rząd Ignacego Jana Paderewskiego działał niespełna rok – od 16 stycznia do 9 grudnia 1919 roku, ale w najnowszej historii Polski zapisał się złotymi zgłoskami. Miłośników literatury zainteresuje zapewne fakt, że funkcję ministra kultury w tym rządzie pełnił Zenon Przesmycki (Miriam), poeta, tłumacz, redaktor „Chimery”. Stojący na czele gabinetu Paderewski był – jako światowej sławy pianista – osobą znaną w świecie, cenioną i poważaną, co zapewne pomagało mu w prowadzeniu polityki wewnętrznej i zagranicznej, zwłaszcza podczas rozmów z przedstawicielami rządów najpotężniejszych w ówczesnym świecie mocarstw.

Paderewski przed otwarciem sejmu

Był jednym z najbardziej znanych i rozpoznawalnych na świecie Polaków. Jego twarz i sylwetka zostały uwiecznione na setkach fotografii. Bujna fryzura, skupiony wzrok, dynamiczny gest, fascynująca postać. Taki był na scenie muzycznej i poza nią, czego dowodzą liczne, poświęcone mu wspomnienia. Z jednej strony nosił cechy artysty romantycznego, z drugiej zaś – jak najbardziej nowoczesnego, który doskonale znał mechanizmy autokreacji i autopromocji, zasady rządzące kulturą masową. Jako artysta, ściślej zaś jako pianista wirtuoz potrafił – brawurowo wykonując utwory Fryderyka Chopina – z niebywałą mocą dotrzeć do szerokiej publiczności.

Zdjęcie Paderewskiego z nutami

Podczas trasy koncertowej po Ameryce w roku 1922 zebrał aż 500 tysięcy dolarów, które przekazał na sprawy polskie. Dość wspomnieć, że na jego recital w Madison Square Garden w Nowym Jorku przyszło aż szesnaście tysięcy słuchaczy. Był zresztą nie tylko znakomitym pianistą, ale także kompozytorem, który pozostawił po sobie około siedemdziesięciu utworów, w tym Symfonię h-moll „Polonia”, Koncert a-moll na fortepian i orkiestrę, operę Manru, wystawioną w 1902 roku w Metropolitan Opera w Nowym Jorku czy cykl pieśni do sześciu wierszy Adama Mickiewicza.

Strona tytułowa opery Manru

Urodził się w 1860 roku w Kuryłówce na Podolu. Jego ojciec był powstańcem styczniowym, zaś matka córką filomaty Zygmunta Nowickiego, przyjaciela Mickiewicza. W latach 1872–1878 studiował w Instytucie Muzycznym w Warszawie. W roku 1880 ożenił się z Antoniną Korsakówną, która w kilka miesięcy po urodzeniu syna zmarła. W roku 1899 ożenił się po raz drugi z Heleną Marią Górską. Otoczyła ona troskliwą opieką cierpiącego na nieuleczalną chorobę syna Paderewskiego z pierwszego małżeństwa.

Paderewski z żoną

Paderewski odbył studia muzyczne w Berlinie, a pod wpływem Heleny Modrzejewskiej studiował także w Wiedniu. W roku 1888 dał swój pierwszy koncert w Paryżu, gdzie poznał  wybitnego kompozytora Camille Saint-Saënsa, potem miał recital w Londynie dla królowej Wiktorii, w latach 1891–1892 objechał z koncertami Stany Zjednoczone. Utrzymywał żywe kontakty z luminarzami polskiej kultury. W POLONIE znajdują się listy do Paderewskiego i jego żony od Władysława Mickiewicza i Władysława Stanisława Reymonta, od Elizy Orzeszkowej i Kazimierza Przerwy Tetmajera, od Stanisława Przybyszewskiego i Maryli Wolskiej, która zresztą poświęciła mu wiersz zatytułowany wprost – Paderewskiemu.

Rękopis wiersza Paderewski

Z jego inicjatywy i na jego zamówienie rzeźbiarz Antoni Wiwulski zaprojektował Pomnik Grunwaldzki odsłonięty na Placu Jana Matejki w Krakowie w roku 1910, która to uroczystość okazała się wielką manifestacją polityczną, narodową i niepodległościową.

Paderewski przy pomniku Grunwaldzkim

Pozostawał w bliskich relacjach z Henrykiem Sienkiewiczem, z którym w roku 1915 w Vevey w Szwajcarii założył Komitet Generalny Pomocy Ofiarom Wojny w Polsce. Pod koniec 1918 roku postanowił wrócić do Polski. 25 grudnia przypłynął z Liverpoolu przez Londyn do Gdańska, dzień później przyjechał do Poznania. Z balkonu Hotelu Bazar wygłosił płomienną mową, co dało asumpt do wybuchu powstania wielkopolskiego. Był zresztą znakomitym, przekonującym, by nie powiedzieć porywającym słuchaczy mówcą. Warto przypomnieć, że w roku 1937 został uhonorowany Złotym Wawrzynem Polskiej Akademii Literatury właśnie za krasomówstwo. Na obrazie Jana Styki, zreprodukowanym potem na jednej z pocztówek wydanych w dwudziestoleciu międzywojennym, został uwieczniony nie jako pianista, lecz jako mówca.

Paderewski na mównicy

Po ustąpieniu z funkcji premiera założył w 1920 roku pismo „Rzeczpospolita”, a obowiązki  redaktora naczelnego do roku 1924 powierzył Stanisławowi Strońskiemu, jednemu z najlepszych polskich dziennikarzy tamtego czasu.

Sam władał znakomicie także piórem. Pozostawił po sobie broszury poświęcone życiu i twórczości Fryderyka Chopina oraz Henryka Sienkiewicza, w roku 1933 opatrzył wstępem potężny, liczący blisko sześćset stron tom korespondencji Chopina, wydany w Paryżu.

Strona tytułowa książki Paderewskiego – Szopen

Sprawie polskiej poświęcił wydaną w Chicago w 1916 roku broszurę Poland. Past and Present, a także ogłoszoną w roku 1933 w Nowym Jorku Poland’s. So-called Corridor. Jednak jego najznakomitszym wykładem na temat tego, czym powinna być Polska jako państwo okazało się przemówienie wydane w osobnej publikacji O chwili bieżącej w Rzeczpospolitej. Mowa sejmowa Prezydenta Rady Ministrów Ignacego Jana Paderewskiego z dnia 12 listopada 1919 r.

Strona tytułowa mowy sejmowej Paderewskiego

Ceniono go zarówno w Polsce, jak i w szerokim świecie. Doktoraty honorowe nadały mu uniwersytety: Jagielloński i Warszawski, we Lwowie i w Poznaniu, ale także w Oxfordzie i Cambridge, w Los Angeles i w Nowym Jorku, w Glasgow i w Lozannie. Już za życia Paderewskiego powstało kilka biograficznych książek o nim jako artyście i mężu stanu. Do tych najważniejszych należą zgromadzone w POLONIE prace: Stanisława Rossowskiego z 1911, Eugenii Żmijewskiej z 1917, Henryka Opieńskiego z 1928, Adama Próchnika z 1935, ks. Aleksandra Syskiego z  1936 roku. Najważniejsze spośród nich to autoryzowane przez samego Paderewskiego dwa tomy dzieła Józefa Kazimierza Orłowskiego Paderewski i odbudowa Polski, ogłoszone w Chicago w latach 1939–1940, przynoszące nad wyraz bogaty materiał ikonograficzny.

Strona tytułowa dzieła Józefa Kazimierza Orłowskiego Paderewski i odbudowa Polski – I tom

Strona tytułowa dzieła Józefa Kazimierza Orłowskiego Paderewski i odbudowa Polski – II tom

W roku 1934 zmarła jego żona Helena, w maju 1939 przeszedł zawał serca. Ale w obliczu II wojny światowej nie ustawał w działaniach na rzecz Polski. Był przewodniczącym Rady Narodowej Rzeczpospolitej Polskiej w Londynie, w USA zabiegał o kredyty dla Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie. Przez niemieckich nazistów został wymieniony w tzw. czarnej księdze, w której znalazły się nazwiska największych wrogów Trzeciej Rzeszy.

Zdjęcie Paderewskiego

Zmarł 29 czerwca 1941 roku w Nowym Jorku. W mszy pogrzebowej w katedrze Świętego Patryka zgromadziło się cztery i pół tysiąca wiernych. Wedle przekazów trzydzieści pięć tysięcy osób stało na zewnątrz katedry. Pochowany został na cmentarzu Arlington, ale w roku 1992 jego szczątki przeniesiono do Polski i złożono w katedrze Świętego Jana w Warszawie.

Nie sposób nie wspomnieć, że na kilka lat przed śmiercią zagrał samego siebie w angielskim filmie fabularnym z roku 1937 w reżyserii Lothara Mendesa Sonata księżycowa, w którym wykonuje utwory m.in. Beethovena, Chopina, Griega oraz własne. Dzięki temu możemy przekonać się jak wielkim był wirtuozem fortepianu, jak charyzmatyczną był indywidualnością.

____________

Sfinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego w ramach Programu Wieloletniego NIEPODLEGŁA na lata 2017–2022

Obchody niepodległości – przejdź do strony