Ballady i romanse w Bibliotece Narodowej
Biblioteka Narodowa zaprasza na wystawę „Ballady i romanse”, prezentującą najciekawsze obiekty związane z dziełem, którego publikacja rozpoczęła epokę romantyzmu w Polsce. W nowych czytelniach Biblioteki Narodowej będzie można zobaczyć pierwodruk utworu, ilustracje, wczesne przekłady na języki obce oraz inspirowane poszczególnymi utworami partytury muzyczne.
Tylko jedna epoka w dziejach polskiej literatury rozpoczęła się – zdaniem badaczy – wraz z opublikowaniem dzieła poetyckiego. Ballady i romanse, tworzące z Wierszami różnymi i teoretyczno-programową Przemową debiutancki tom Adama Mickiewicza, symbolicznie zainicjowały romantyzm, stanowiący w literaturze polskiej miejsce osobne i punkt odniesienia – czasem apologetycznego, czasem gorzko rozliczeniowego – dla reprezentantów wszystkich kolejnych pokoleń literackich.
Choć Mickiewicz nie wykorzystał ballad jako pierwszy (przed nim pisał je chociażby Tomasz Zan), to z jego imieniem najtrwalej zespoliły się one w polskiej tradycji i świadomości literackiej. Ballady stanowią niewątpliwie preludium, i to preludium samoświadome, grające z konwencjami i gatunkami już w otwierającym tom Pierwiosnku. Można traktować je jako wstęp do późniejszej kariery poetyckiej ich autora oraz jako zapowiedź nieśmiertelnego literackiego romansu – pojawia się w nich imię Maryli, imienniczki kochanki Gustawa. Brak jeszcze w balladach tematyki mesjańskiej; nie ma polityki, choć uważny czytelnik zauważy dyskretnie wplecione w tekst metafory antyrosyjskie. Te zdecydowanie nowatorskie wiersze były zarazem konsekwencją europejskich przemian estetycznych i ideowych drugiej połowy XVIII wieku, tych samych, których owocem stały się Ballady liryczne prekursorów romantyzmu w literaturze brytyjskiej, Williama Wordswortha i Samuela Taylora Coleridge’a, zbiory pieśni szkockich Waltera Scotta czy twórczość niemieckiego poety Gottfrieda Augusta Bürgera.
W Balladach i romansach zmarli wkraczają w świat żywych – wracają po śmierci jak Krysia rybka, by nakarmić piersią głodne dziecko, jak mąż upiór, który wskaże swoją morderczynię w Lilijach, jak utopione kobiety zamienione w wodne rośliny w Świteziance. W tym sensie cykl zapowiada już wileńsko-kowieńskie Dziady, w których bezpośrednie obcowanie ze zmarłymi stanie w centrum kształtującej się tożsamości odnowionej wspólnoty narodowej. Czytelnicza atrakcyjność ballad, do której przyczyniły się nastrojowość, niestroniący od kolokwializmów język, ironia, humor oraz groza, wywołała lawinę romantycznej balladomanii. Pojawiły się tłumy dziewiętnastowiecznych naśladowców poety. W dwudziestym i dwudziestym pierwszym wieku tradycja balladowa ulegała kolejnym aktualizacjom, zarówno nostalgicznym, jak i parodystycznym. Miejsca opisane przez Mickiewicza stawały się celem podróży lekturowych, a wyrażenia pochodzące z poszczególnych utworów, takie jak „to lubię” czy „miej serce i patrzaj w serce”, zyskały status słów skrzydlatych.
Dwieście lat po debiucie Ballady i romanse wciąż istnieją w polskiej kulturze. Pozbawione ciężaru, który niosą późniejsze dzieła poety, pozostają światem pełnym prostego uroku i plastycznej wyobraźni, oddziałującym na czytelnika – jak pisał Czesław Miłosz – niczym magiczne zaklęcia.
Obiekty prezentowane na wystawie:
- Stanisław Moniuszko, Rybka. Ballada, Wilno [1859]
- Maria Szymanowska, Świtezianka. Ballada Adama Mickiewicza ułożona do śpiewu i ofiarowana J. W. Joannie Zaleskiej przez Maryę Szymanowską, Moskwa [1828]
- Kurze Gedichte von Adam Mickiewicz, Lipsk 1835 (właśc. Heidelberg 1834)
- Adam Mickiewicz, Sämmtliche Werke. T. 1, Gedichte, Berlin 1836
- Adam Mickiewicz, Ballady i romanse, sonety miłośne, sonety krymskie i pomniejsze poezye, Lwów 1891
- „Dudarz” z pieśni gminnej. Pocztówka według wzoru Konstantego Górskiego
- „Powrót taty”. Pocztówka według wzoru Konstantego Górskiego
- Włodzimierz Tetmajer [Ilustracja do «Pani Twardowskiej» Adama Mickiewicza] 1890
- Poezye Adama Mickiewicza, tom 1, Wilno 1822
- Juliana Ursin Niemcewicza Śpiewy historyczne, przydatki do nich [ok. 1810]
- Dzieła Franciszka Karpińskiego wierszem i prozą, tom 1, Warszawa 1806
- Poezye Antoniego Edwarda Odyńca, tom 1, Wilno 1825
Wystawa zostaje otwarta w przeddzień Narodowego Czytania
Kurator wystawy: dr Katarzyna Westermark
Projekt graficzny: Fontarte Studio
W oprawie graficznej dzięki życzliwej zgodzie Spadkobierców wykorzystano pracę Zofii Fijałkowskiej z 1956 roku ilustrującą balladę Adama Mickiewicza To lubię.