100. rocznica śmierci Władysława Stanisława Reymonta
Dzisiaj, 5 grudnia, mija 100. rocznica śmierci Władysława Stanisława Reymonta. Tego dnia w 1925 roku w Warszawie zmarł autor Chłopów, za które rok wcześniej otrzymał literacką Nagrodę Nobla. Pisarz został pochowany 9 grudnia w Alei Zasłużonych na Cmentarzu Powązkowskim, a jego serce – podobnie jak serce Fryderyka Chopina – złożono w kościele św. Krzyża przy Krakowskim Przedmieściu.
Reymont przyszedł na świat 7 maja 1867 r. we wsi Kobiele Wielkie koło Radomska. Choć rodzice pragnęli, by został organistą, obrał własną drogę: ukończył Warszawską Szkołę Niedzielno-Rzemieślniczą i zdobył zawód krawca. W ciągu życia podejmował wiele zajęć – był członkiem wędrownej trupy teatralnej, a także urzędnikiem Kolei Warszawsko-Wiedeńskiej.
Choć zaczynał od poezji, jego największą sławę przyniosły dzieła prozatorskie. Ziemia obiecana, publikowana w odcinkach w „Kurierze Warszawskim” w latach 1897–1898, oraz monumentalni Chłopi, nad którymi pracował w latach 1901–1908, ugruntowały jego pozycję jako jednego z najwybitniejszych twórców realizmu i naturalizmu. Powieści te cieszyły się ogromną popularnością już za życia autora i do dziś należą do kanonu literatury polskiej.
Twórczość Reymonta wielokrotnie adaptowano na ekran. Chłopi po raz pierwszy zostali sfilmowani w 1922 r. przez Eugeniusza Modzelewskiego, a Ziemię obiecaną w 1927 r. zrealizował Aleksander Hertz. Po II wojnie światowej powstały adaptacje, które na trwałe wpisały się w historię polskiej kinematografii: serial Chłopi Jana Rybkowskiego (1973) oraz Ziemia obiecana Andrzeja Wajdy (1974).
W dorobku Reymonta, obok dwóch najsłynniejszych powieści, znajdują się również: Pielgrzymka do Jasnej Góry (1895), Komedjantka (1896), Fermenty (1897) oraz gotycka powieść grozy Wampir (1911). Jego ostatnim utworem była antyutopia Bunt (1924), interpretowana jako metaforyczna reakcja na rewolucję październikową – z tego powodu w okresie PRL nie była wznawiana. W tym samym roku ukazała się także Legenda z drzeworytami Władysława Skoczylasa.
W październiku 2025 roku, podczas gali z okazji 100-lecia Fundacji Kościuszkowskiej oraz Roku Reymonta, która odbyła się w Pałacu Rzeczypospolitej w Warszawie, Fundacja Kościuszkowska przekazała Bibliotece Narodowej cenne materiały związane z pisarzem: rękopis jego Wspomnień wojennych oraz fotograficzny portret autora.
Podarowany rękopis, pochodzący ze spuścizny Stefana Piotra Mierzwy – założyciela Fundacji Kościuszkowskiej w Nowym Jorku – nosi tytuł Ze strasznych lat 1914–1918. Wspomnienia. To kilkadziesiąt kart zapisanych piórem, jednostronnie i niemal bez poprawek, w oprawnym notesie, który dzięki niewielkiemu formatowi był wygodny w podróży. Tekst miał charakter przeznaczony do wygłaszania i najprawdopodobniej stanowił podstawę publicznych wystąpień Reymonta.
Fotograficzny portret pisarza, wykonany w lipcu 1919 roku w chicagowskim atelier Zygmunta Różańskiego, uzupełnia obraz amerykańskiej misji noblisty i stanowi ilustrację do wspomnianego rękopisu. W dedykacji Reymont określił go jako „Napominkę szczerej życzliwości”.
Fundacja Kościuszkowska przekazała Bibliotece Narodowej rękopis Władysława
W zbiorach Biblioteki Narodowej przechowywane są m.in. listy pisarza do brata Franciszka i korespondencja z rodziną Jakimowiczów, a także rękopisy utworów prozatorskich – Dola (1917), Ostatni (1906), fragmenty powieści Osądzona, nieukończone Marzenia oraz materiały do późnych projektów twórczych. Zbiory te stanowią nieocenione świadectwo warsztatu jedynego polskiego noblisty w dziedzinie literatury pierwszej połowy XX wieku.